Vitale steden en dorpen – 23 projecten geselecteerd

6 september 2021

algemene indruk

De Open Oproep Vitale steden en dorpen is de eerste oproep die is uitgezet binnen de Voucherregeling Ruimtelijk Ontwerp. Met deze nieuwe regeling, die loopt tot eind 2021, worden (semi)publieke organisaties gestimuleerd om opdrachten te verstrekken aan ruimtelijk ontwerpers en onderzoekers om ontwerpend onderzoek te doen naar de lokale consequenties van actuele opgaven op het gebied van onder meer woningbouw, (circulaire) economie en klimaatverandering.

De kans die het fonds hiermee biedt om gericht nieuwe samenwerkingen met (semi)publieke opdrachtgevers te initiëren wordt herkend. Centraal in deze eerste oproep staan de ruimtelijke, sociaal maatschappelijke en economische uitdagingen waarvoor steden en dorpen binnen stedelijke regio's komen te staan als gevolg van de groei van deze regio's. Er zijn met name vouchers aangevraagd om ontwerpers in de initiatieffase van gebiedsontwikkelingen te betrekken bij het verkennen van mogelijke scenario's en het scherpstellen van de opgave. Ook worden er vouchers ingezet om samen met betrokken partijen grotere regionale kwesties te verkennen en de lokale consequenties en de ruimtelijke impact ervan te onderzoeken ter versterking van het beleid. Uit de aanvragen blijkt dat met name in grote steden al veel ervaring is met ontwerpend onderzoek en grote netwerken worden ingezet. Maar er zijn zeker ook nieuwe verbindingen gelegd en nieuwe partijen betrokken. Verder laten de ingezonden projecten zien dat provincies een belangrijke rol kunnen spelen in het verbinden en activeren van vooral kleine gemeenten. Daar maken de vouchers echt een verschil.

Anders dan verwacht worden burgers en andere lokale stakeholders nog weinig in stelling gebracht. Het project Park om de Hoek vormt daar samen met enkele andere voorstellen een uitzondering op. In dit project wordt juist expliciet op participatie, cocreatie en medebeheer ingezet door te onderzoeken hoe je samen met burgers en andere lokale stakeholders het ultieme groene en sociale park met een bijpassend eigenaarschaps- en businessmodel kunt ontwerpen. Een ander project dat in dit kader opvalt, is Mixen in Nieuw West. Hierin wordt ingezet op de integratie van kleinschalige bedrijvigheid bij de transformatie van Nieuw West.

De 23 geselecteerde voorstellen zijn zeer divers, zowel qua type aanvrager, locatie en schaal, als in thematiek, aanpak en betrokken expertise. De meeste onderzoeken zijn goed schaalbaar, omdat de opgaven waarop zij zijn gericht op veel plekken spelen. De onderzoeksresultaten hebben hierdoor in potentie een grotere relevantie. De breedte van de selectie blijkt uit de volgende drie projecten:

Wijk aan Zee 2.0 – Dorpsraad Wijk aan Zee
Samen met de gemeente Beverwijk, lokale stakeholders en Space & Matter start Dorpsraad Wijk aan Zee Wijk aan Zee 2.0. Centraal staat de vraag: Welke functionele en ruimtelijke clustering op het gebied van welzijn, zorg, sport en woningbouw biedt kansen voor de toekomst van het dorp? In een participatief ontwerpend onderzoek worden de kansen en bedreigingen inzichtelijk, begrijpelijk en bespreekbaar gemaakt om samen tot een breedgedragen en toekomstbestendig ontwikkelingsplan te komen. Bottom-up-initiatieven die al in het dorp leven worden daarbij gebruikt om oplossingen te genereren voor dringende thema's op het gebied van onder andere doorstroming in de woningmarkt.

Bestemming verrijkt – Ruimtevolk
Met het project Bestemming verrijk gaan stedenbouwkundigen van Ruimtevolk in samenwerking met de provincie Overijssel en NS Stations aan de slag met de onder druk staande bereikbaarheid van kleine steden en dorpen in Overijssel. Het inzetten op nabijheid is een belangrijke toekomstrichting en stationsomgevingen zijn daarbij cruciaal, mits ze als mobiliteitshub kunnen werken. Verkend wordt hoe mobiliteitshubs in drie typen stationsomgevingen vorm kunnen krijgen, welke (nieuwe) mobiliteitsconcepten daarbij kunnen worden ingezet en welke ruimtelijke aanpassingen van de stationsomgeving denkbaar zijn.

Blinde vlekken? Woonkansen! – Pauwert Architectuur
Wonen is een grondrecht, maar veel jongeren hebben geen (t)huis. Waar het huidige beleid en de praktijk geen oplossingen bieden moet buiten de gebaande paden worden gezocht naar nieuwe woonkansen. In samenwerking met SZN, Springplank, Bouwsociëteit Zuidoost Brabant en de TU/e verkent en analyseert Pauwert Architectuur onbenutte plekken in steden en wordt onderzoek gedaan naar de woonpotentie van deze plekken. In dit ontwerpend onderzoek dient de stad Eindhoven als casus voor het opsporen van deze zogenaamde 'blinde vlekken' en het definiëren van woonkansen die ook op vele andere Nederlandse stadswijken van toepassing kunnen zijn.

beoordeling en selectie

Alle ingediende aanvragen zijn ter advies voorgelegd aan een onafhankelijke commissie bestaande uit Daniëlle Snellen (senior onderzoeker, plaatsvervangend sectorhoofd verstedelijking en mobiliteit bij het PBL), Thijs van Spaandonk (urban designer, medeoprichter van BRIGHT/The Cloud Collective en hoofd-stedenbouw aan de Rotterdamse Academie van Bouwkunst) en Jeroen Niemans (adviseur bij Hiemstra & De Vries). Zij beoordeelden de voorstellen op de volgende criteria: de relevantie van de vraagstelling en de wijze waarop het plan van aanpak daarbij aansluit; het beoogde effect en de mate waarin ruimtelijk beleid wordt versterkt; de positionering van het voorstel en de meerwaarde ten opzichte van het nulscenario; de manier van samenwerken en de deskundigheid van de betrokken partijen; en tot slot de wijze waarop resultaten worden gedeeld en kennis geborgd.

cijfers

Voor de Open Oproep Vitale steden en dorpen #1 nam het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie 40 aanvragen in behandeling. Met 23 gehonoreerde voorstellen komt het honoreringspercentage op 57,5 procent. Met deze projecten is een totaal aangevraagd bedrag van € 670.579 gemoeid, daaruit volgt een gemiddelde bijdrage van ruim € 29.000 per ondersteund project.

context

De Open Oproep Vitale steden en dorpen #1 is onderdeel van de Voucherregeling Ruimtelijk Ontwerp, een tijdelijke subsidieregeling die deel uitmaakt van het tweede steunpakket voor de culturele en creatieve sector. Met deze voucherregeling beoogt het Stimuleringsfonds nieuwe vormen van opdrachtgeverschap voor de ontwerpsector te stimuleren en tegelijkertijd nieuwe duurzame vormen van samenwerking tot stand te brengen om de positie van ontwerpers zowel tijdens als na afloop van de coronacrisis te versterken.